TARIMDA SULAMANIN ÖNEMİ VE SULAMA YÖNTEMLERİ

TARIMDA SULAMANIN ÖNEMİ VE SULAMA YÖNTEMLERİ

Dünyada nüfus artışına paralel olarak artan gıda ihtiyacı ile birlikte tarımsal su ihtiyacı da artmaktadır. Günümüzde sınırlı su kaynakların tüm sektörlerde çevre ile uyumlu bir şekilde etkin kullanılması gerekmektedir. Sulama randımanı yaklaşık olarak yüzey sulamada %40, yağmurlamada %70 ve damla sulamada %90’dır. 2025 yılında Türkiye’de kişi başına düşen su miktarının 1000 m3 ’ün altına düşeceği tahmin edilmektedir.

Ülkemizin yıllık ortalama toplam 112 milyar m3 ’lük kullanılabilir su potansiyelinin %16'sının içme ve kullanmada, %12'sinin sanayide ve %72'sinin ise tarımsal sulamada tüketildiği görülmektedir. Su kaynaklarının yönetiminde en önemli unsur tarımsal sulama olmaktadır. Sulamada su kullanım etkinliğinin arttırılarak su tasarrufu sağlanması büyük önem taşımaktadır. Bu arazilerin sulamaya en iyi şekilde hazırlanması, uygun sulama yönteminin ve su dağıtım sisteminin seçilmesi ve uygulanması ile gerçekleşebilir. Sulama yönetiminde karşılaşılan sorunlar aşırı su kullanımı, sulama şebekelerinin eski olması, su kirliliği, su iletim ve dağıtımının açık sistemlerle yapılması, organizasyon ve yönetim sorunları olarak sıralanabilir. Bu sorunları gidermek için; sulamada drenaj sularının yeniden kullanımı, sulamada atık suların kullanımı, yüzey su kaynaklarının suyun bol olduğu alanlardan kıt olduğu alanlara yönlendirilmesi, çiftçilerin su tasarrufu sağlayan basınçlı sulama yöntemlerini uygulamalarının sağlanması gibi çalışmaları kapsayan politikalara önem verilmelidir.

Tarım sektörünün olası bir su sorunundan en az düzeyde etkilenmesi için önlemler alınmalı ve sulama yönetimine gereken önem verilmelidir. Bu nedenle tarımda,

• Kısıtlı sulama yapılması,

• Basınçlı sulama yöntemlerine göre sulama sistemlerinin projelendirilmesi,

• Alternatif su kaynaklarının (Atık suların geri kazanımı, yüzey sularının suyun kıt olduğu alanlara yönlendirilmesi, su tasarrufu sağlayan sulama yöntem ve tekniklerinin geliştirilmesi, atık sulardan ve drenaj sularından yararlanma olanakları) geliştirilmesi,

• Su dağıtım kayıplarının en aza indirilmesi için açık sistemlerden vazgeçilerek kapalı borulu sistemlerin yaygınlaştırılması,

• Sulama suyu kalitesinin izlenmesi ve değerlendirilmesi,

• Su ücretlendirme politikasının (bitki-alan yerine, su miktarı) yeniden ele alınması ve hacim esasına dayalı fiyatlandırmaya geçiş için altyapı oluşturulması,

• Kurumlar arası koordinasyonun sağlanması,

• Çiftçi eğitimine daha fazla önem verilmesi ve eğitimlerin yaygınlaştırılması,

• Su kaynaklarının etkin bir şekilde korunması ve kullanılması hususlarında kapsamlı bir su yasasının bir an önce çıkarılması, gerekmektedir.

1. Yüzey Sulama Yöntemleri:

- Salma Sulama Yöntemi: Suyun tarla başı kanallarından tarla üzerinde rasgele yayılmaya bırakılmasıdır. Randımanı en düşük yöntemdir. Bu yöntemle tarlanın her tarafını eşit olarak sulamak mümkün değildir. Ülkemizde kullanım alanının çok sınırlı olması gerekirken, sulama kültürünün düşük olduğu yörelerde işçilikten kaçınmak için yapılmaktadır.

- Uzun Tava Yöntemi: Genellikle sık ekilen hububat, yonca, ot ve benzeri bitkiler için kullanılır. Tesviye edilmiş araziler, birbirine paralel seddelerle ayrılırlar. Tarla başından saptırılan sulama suyu, iki sedde arasına yayılarak suyun arazi sonuna kadar akışı sağlanmaktadır.

- Adi Tava(göllendirme) Sulama yöntemi: Arazi eğiminin düz ve düze yakın olduğu ince bünyeli toprakların sulanmasında uygulanmaktadır. Sık aralıkla yetiştirilen bitkilerin özellikle çeltik ve meyve bahçelerinin sulanması yapılmaktadır.

- Karık Sulama Yöntemi: Sulama suyunun, bitki sıraları arasında eğim doğrultusunda açılan karıklara verilmesi ile sıraya ekilen mısır, ayçiçeği, pamuk, meyve ve sebzeler için uygundur.  

2. Yağmurlama Sulama Yöntemi:

     Yağmurlama sulama yönteminde su doğal yağışa benzer biçimde toprak yüzeyine serpilmek suretiyle uygulanır. Bu yöntemde su kapalı borularla mekanik püskürtücülere kadar taşınır ve püskürtücülerden suyun toprağa yağdırılması meme denen hareketli olarak dönen başlıklarla basınç altında yapılır. Sistemin çalışması için gerekli basınç genellikle pompalarla sağlanır. Engebeli araziler için uygundur, ancak şiddetli rüzgar olduğunda dengeli su verilmesi mümkün değildir.  

3. Mini-spring Yöntemi:

     Yağmurlama sulama ile damla sulama arasında bir yöntem olup, ince borularla tarlaya dağıtılan su küçük yağmurlama başlıkları ile araziye dağıtılmaktadır. Sabit bir sistem değildir gerektiğinde toplanabilmektedir. Engebeli araziler ile meyve bahçelerinde ağaç altları için uygundur.  

4. Toprak Altı Sulama Yöntemi:

 Toprak altı sulama sun'i yolla toprak altına su ilavesiyle taban suyu seviyesinin düzenleme faaliyeti olarak tanımlanabilir. Bu yöntemde su seviyesi kök bölgesinde su ve hava miktarının en iyi şekilde kombine edilmesini sağlayacak yükseklikte muhafaza edilmektedir.  

5. Damla Sulama Yöntemi:

Damla sulama entansif sulu tarımda kullanılmak üzere geliştirilmiş olan bir yöntemdir. Damla sulaması toprak yüzeyine veya yüzeyin hemen altına yerleştirilen küçük çaplı orifis yardımıyla arıtılmış suyu toprak yüzeyine veya içerisine veren bir sistemdir. Bu sistem suyun belirlenmiş bir desene alçak basınç altında verilmesine imkân sağlar. Bu sistemde su yaygın boru ağı aracılığı ile her bitkiye kadar götürülür. Öte yandan bitkilere verilecek gübreler de sulama suyu ile birlikte verilebilir (fertigation). Kısaca sistemin esası bitkinin ihtiyaç duyduğu su ve besin maddesi miktarını optimum seviyede tutmaktır. Bu yöntem sera, meyve, sebze bahçelerinde en çok kullanılan ve ekonomik su kullanımı sağlayan bir yöntemdir. Damla sulama yöntemiyle sulama yapılan tarım alanlarından alınan ürünlerde verim artışlarının yüksek olması yanında, kalite artışlarına bağlı alınan prim ödemeleri, gübre kullanımdaki azalış, hastalıklarda azalmalara bağlı olarak az ilaç tüketiminin üreticiye kar olarak kalması ve en önemlisi kısıtlı olan sulama su kaynaklarının diğer yöntemlere göre çok daha az kullanılmasıdır.

Ayrıca topraklarımızın PH'ı genelde yüksek çıktığı için verilen gübrelerin bir kısmı da toprak kolloidleri tarafından tutulur ve bitkiler tarafından rahatça kullanılamazlar. Damla sulamada ise her sulamada veya iki sulamada bir gübre verildiği için azar azar gübre verilir. Verilen gübreler tüm tarlaya değil de bitki kök bölgesine verildiği için daha az gübre verilir. Kullanılan fosforik, Nitrik ve Sülfürik asit gibi gübrelerle toprağın PH'ını düşürerek genelde topraklarımızda bulunan fakat PH sebebiyle alınamayan Demir, Bakır, Çinko vb. gibi Mikro elementlerin alınımı sağlanır ki bunlarda bitkilerin gelişmesine doping etkisi yapar. 

6. Damlama Sulamanın Yararları:

- Az su uygulamalarıyla bitkide stres yaratmadan yetiştiriciliğe olanak sağlaması,

- Yüzey akis ve derine sızma oluşturmadığından su besin kayıpları oluşmaması, 
- Tuz oranı çok yüksek olan sularda sulama yapılabilmesine olanak sağlaması,  
- Yabancı otların gelişimine imkan tanımaması,  
- Sulama ile birlikte gübreleme ve ilaçlama yapılabilmesi, 
- Gübre ve ilaçtan yari yarıya tasarruf sağlaması, 
- Hastalıkların yok denecek kadar asgariye indirilmesi, 
- Kaliteli ve standart ürün elde edilmesi,  
- Her çeşit alanda sulama yapılabilmesi, 
- Erkencilik sağlaması, 
- Bitkilere su ve gübre dağılımının eşit, dolayısıyla ayni zamanda olgulaşma ve tek elde hasat olanağı yaratması  
- Erozyonu ve toprak kaybını önlemesi  
- Düşük basınçlarda sulama imkanı sağlaması, 
- Yeterli su imkanı olmayan alanlarda dahi sulama yapılabilmesi, 
- Salma ve karık sulamaya nazaran isçilik maliyetlerinin çok düşük olması,

- Tarımsal sulamalardaki en ekonomik sistem olması, 
- Eğimli alanlarda kolaylıkla uygulanabilmesi gibi birçok yararları bulunmaktadır. 

7. Damlama Sulama Sistemi ile Gübrelemede Dikkat Edilecek Hususlar:

- Sulama sisteminde kullanılacak olan gübrelerin klorürlü(Cl) ve tuzlu (Na) gübrelerin olmamasına ozen gösterilmesi,

- Kullanılacak olan gübrelerin muhakkak suda tamimiyle çözünür olmasına dikkat edilmesi,

- Gübreleme tamamlandıktan sonra damlama-sulama sisteminin 10-15 dakika sadece su ile çalıştırmaya devam edilmesi,

- Gubreli besin eriyiği hazırlanıp bir gün bekledikten sonra süzülmeli ve ondan sonra kullanılması, (Potasyum Nitrat kullanılmasında beklemeye gerek yoktur.)

- Damlama Sulama sisteminde tıkanmaları önlemek için katiyetle HCI (Hidroklorik asit) veya H2S O 4(Sülfirik asit) kullanılmaması,

- Sulama suyu fazla kireçli ise, fosforlu gübrenin temel olarak doğrudan toprağa uygulanması,

- Sulama sezonu sonunda damlama sulama sistemini %0,3'luk HNO3 (Nitrik asit) ile çalıştırarak temizleme yapılmasına dikkat edilmelidir. 

ÜRÜNÜNÜZ BOL VE KAZANCINIZ BEREKETLİ OLSUN!

Kaynak: Sulama Sistemleri (Yazar: Dr. Sami Süzer), Tarımda Sulamanın Önemi (Ziraat Yüksek Mühendisi Abdullah Kaya)