Agrovizyon

BAĞDA FİTOPLAZMA HASTALIKLARI

09 04 2021, Cuma

910

Fitoplazmalar floemde yaşayan, bakterilere benzeyen fakat çok daha küçük ve hücre duvarı olmayan obligat parazitlerdir.

Asmalarda hastalığa neden olan önemli fitoplazmalar; Flavescence dorée (FD) (Elm yellows grubu) ve Bois noir (BN) (Stolbur phytoplasma grubu)’dır. Bağ fitoplazmaları karantina zararlıları olup, halen bitki karantinası yönetmeliğinin “Türkiye’de varlığı bilinmeyen organizmalar” bölümünde yer almaktadır.

Bitkilerde birçok fitoplazma türünün neden olduğu hastalıkların önemi gün geçtikçe artmaktadır. Fitoplazmaların vektör böceklerle de taşınabiliyor olması, meydana getirdikleri hastalıkların daha hızlı yayılmasına neden olmaktadır.

Ülkemizde uzun yıllar boyunca fitoplazmaların neden olduğu hastalıklar simptomatolojik olarak incelenmiş, ancak etmeni tam olarak belirlenememiştir. Bu hastalıkların çoğu oluşturdukları tipik belirtilerine göre adlandırılmaya çalışılmış ve özellikle virologlar tarafından virüs ve virüs benzeri patojenler kapsamında incelenmiştir.

Ülkemizde 2000’li yılların başından itibaren ileri teknikler kullanılarak fitoplazmalara yönelik tanılama çalışmaları yoğun olarak başlamıştır. Ülkemizin değişik bölgelerinde son 15 yıl içerisinde bağ, meyve, sebze, tarla bitkileri, süs bitkileri ve yabancı otlar gibi birçok bitki türünde fitoplazma kökenli patojenler ve vektörleri ile doğal konukçularına yönelik yeni bilgiler ortaya konmuştur. Bu çalışmaların birçoğu ilk kez ülkemizin Doğu Akdeniz Bölgesi’nde yürütülmüş, fitoplazma hastalıklarının ülkemizdeki durumu ile ilgili önemli bulgular ortaya konmuştur. Bu nedenle ele alınan çalışmada ülkemizin Doğu Akdeniz Bölgesi’nde fitoplazma hastalıkları ile ilgili olarak yapılan araştırmalar ve elde edilen bulgular derlenmiştir.

İlk belirtiler ilkbaharda görülür, bazı veya tüm sürgünlerde gelişmede gecikme dikkati çeker veya bazen de sürgünler gelişemez. Eğer bitki erken dönemde enfekte olmuşsa hassas çeşitlerin sürgünleri olgunlaşamaz, ince kalır, lastikleşir, aşağıya doğru sarkık bir durumda olur. Enfekteli sürgünler sonra kırılganlaşır ve sürgünlerde uzunlamasına çok sayıda siyah, püstüller gelişir ve tomurcuklar nekrotikleşebilir.

Asma geç dönemde enfekte olduğunda olgunlaşma durur. Nispeten dayanıklı çeşitlerde enfekteli sürgünlerin boğumları olgunlaşır, fakat bazıları olgunlaşmaz. Kış boyunca enfekteli sürgünler siyahlaşır, erken ölürler; fakat geç enfekteli olanlar genellikle yaşarlar ve az da olsa ilkbaharda gelişebilirler. Enfekteli yapraklar sert, anormal renkli, yaprak kenarları aşağıya doğru kıvrılarak adeta üçgen bir şekil alır.

Beyaz çeşitlerde yaprağın güneşe maruz kalmış alanlarında metalik sarı renkte renk değişiklikleri görülür. Sonra, ana damarlar boyunca küçük, belirgin, sarımsı lekeler dikkati çeker. Bu lekeler gittikçe büyür ve bunlar birleşerek sarı bantlar oluştururlar. Bu lekelerin merkezleri kurur ve kırılganlaşır.

Enfekteli yapraklar sağlıklılardan daha uzun süre bitkide kalırlar, fakat rüzgârlarla kolayca koparlar. Kırmızı çeşitler de benzer yaprak belirtileri gösterirler, fakat kırmızımsı bir renk değişikliği görülür.

Erken dönemde enfekte olmuş omcaların çiçekleri kurur ve düşerler. Eğer asma geç enfekte olmuşsa asma salkımları kahverengileşir ve buruşur, salkım sapları kurur ve daneler dökülürler.

Yaygın çeşitler olan Chardonnay, Cabernet Sauvignon, Pinot noir, Riesling, Sauvignon blanc ve Sémillon hastalığa oldukça hassastırlar.

Asmada sarılık tipi hastalıklara neden olan fitoplazmalar tek hücreli, hücre çeperi olmayan, konukçusu dışında yaşayamayan ve suni besi yerinde kültüre alınamayan prokaryotik etmenlerdir. Bitkilerin sadece floem iletim dokusunda bulunur ve bitki bünyesinde düzensiz dağılım gösterirler. Enfekteli bitkiden başka bitkiye taşınmaları floem özsuyu ile beslenen vektör böcekler aracılığıyla gerçekleşir. Asmada ekonomik olarak en önemli fitoplazmalar Flavescence doree (FD) hastalığına neden olan Candidatus Phytoplasma vitis ile Bois noir (BN) hastalığına neden olan Candidatus Phytoplasma solani dir.

FD fitoplazmasının ana vektörü Scaphoideus titanus dur. S. titanus yılda bir döl vermekte, yumurta olarak kışlamakta ve asmada yaşam döngüsünü tamamlamaktadır. Larva dönemleri ve erginler fitoplazmayı bünyelerine alabilirler, ancak erkek bireyler hastalığın taşınmasında dişi bireylere göre çok daha etkindir. Hastalığın taşınması vektör böceğin yaşamı boyunca gerçekleşebilir. Ancak fitoplazma erginden yumurtaya geçmez. Bu fitoplazma Dictyophara europaea, Orienthus ishidae, Phlogotettix cyclops, Psylla alni ve Oncopsis alni böcek türlerinin bünyelerinde de bulunabilmektedir. D.europaea vektörü, FD fitoplazmasını Clematis vitalba bitkisinden asma bitkisine taşıyabilmektedir.

BN Bois noir fitoplazmasının vektörleri Hyalesthes obsoletus, Reptalus panzeri,R. quinquecostatus gibi emici böceklerdir, ancak en önemli vektörü H. obsoletus’ tur.

Hyalesthes obsoletus farklı yabani bitkiler ile yabancı otlarda, özellikle de fitoplazmanın tespit edildiği Convolvulus arvensis’ de beslenmekte, asmayı ise nadiren besin olarak tercih etmektedir. Asmayı tercih etmediğinden asmadan asmaya taşıma nadiren gerçekleşmektedir. BN hastalığına neden olan Candidatus Phytoplasma solani aynı zamanda patates, domates, biber ve patlıcan gibi diğer Solanaceae familyası bitkilerinde de stolbur hastalığına neden olmaktadır.

Etmenlerin yayılması vektör böcekler ve enfekteli çoğaltım materyali ile gerçekleşir. Belirti göstermeyen çelikler (veya benzeri üretim materyali) üzerinde gerek fitoplazmaların kendisi gerekse vektörlerin yumurtaları bulunabilir.

KONUKÇULARI

Sarılık tipi fitoplazmalardan FD’nin konukçuları asma (Vitis vinifera) ve yabani asmalardan V. riparia’dır. Ayrıca Clematis vitalba (yaban sarmaşığı), Alnus glutinosa (Adi kızılağaç) ve Ailanthus altissima (Kokar ağaç) bitkileri de konukçuları arasında yer alır. BN fitoplazmasının konukçuları arasında ise asmanın yanı sıra patates, domates, biber, tütün, havuç, pırasa, soğan ve ayçiçeği gibi bitkiler ile tarla sarmaşığı, çit sarmaşığı, köpek üzümü, devetabanı, ısırgan gibi yabancı otlar da bulunmaktadır.

MÜCADELESİ

Kültürel Önlemler

• Sertifikalı üretim materyalleri kullanılmalıdır.

• Enfekteli bitkilerden aşı gözü, kalem, çelik gibi çoğaltım materyalleri alınmamalıdır.

• Hastalığa tolerant bitkilerden alınan aşı gözü, kalem ve çelik kullanılmalıdır.

• Bahçede dengeli bir gübreleme programı uygulanmalıdır.

• Hasta omcalar imha edilmelidir.

• Vektörlerle mücadele edilmelidir.

• Yabancı otlarla mücadele edilmelidir.

Kimyasal Mücadele

Etkin bir kimyasal mücadele yöntemi bulunmamaktadır.

Ürününüz bol, kazancınız bereketli olsun.